زمان مراجعه به پزشک
چنانچه در ناحیه بالای شکم متحمل دردی سوزشی میشوید که با خوردن غذا یا مصرف آنتی اسیدها (ضداسیدها) بهبود مییابد، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید. البته بروز چنین دردی حتماً به معنای ابتلا به زخم معده نیست، چون عارضههای دیگری نیز هستند که با علائم مشابهی همراهاند.
در صورت بالا آوردن خون یا مواجهه با دیگر نشانههای خونریزی معده و دستگاه گوارش بیدرنگ به مرکز فوریتهای پزشکی مراجعه کنید. زخمهای دستگاه گوارش باعث خونریزی شدیدی میشوند که تزریق خون یا جراحی را ضروری میسازد. درد شکمی شدید بیانگر سوراخ شدن یا پاره شدن زخم است که فوریتی پزشکی محسوب میشود و باید برای ترمیم سوراخ ایجاد شده در معده عمل جراحی انجام شود. استفراغ و درد شکمی نشانهی یکی دیگر از عارضههای زخم دستگاه گوارش، یعنی انسداد، نیز محسوب میشود که گاهی اوقات نیاز به عمل جراحی فوری دارد.
تشخیص
پزشک برای تأیید ابتلا به زخم معده و احتمال بروز خونریزی معده آتی دستور انجام آزمایشهای تصویربرداری تشخیصی میدهد. دو آزمایش رایج عبارتاند از:
- عکسبرداری گوارشی فوقانی (UGI): این روش نوعی رادیوگرافی (اشعه ایکس) است که در آن، بیمار برای افزایش کنتراست مایعی گچی مینوشد و در نتیجه تصویری واضحتر از بخشهای معین به دست میآید. چون این مایع حاوی باریم است، این آزمایش را گاهی اوقات بلع باریم نیز مینامند.
- آندوسکوپی (EGD): آندوسکوپ (درونبین) لوله انعطافپذیر باریکی است که دوربین بسیار کوچکی در سر آن قرار دارد. مسکن ملایمی به بیمار داده میشود و سپس لوله از راه دهان وارد معده میشود. پزشک لایه مخاطی معده را جهت تشخیص زخم معده بررسی میکند و نمونههای بسیار کوچک بافتی (نمونهبرداری) برای معاینات میکروسکوپی گرفته میشود. چنانچه در آزمایشهای تصویربرداری ابتلا به زخم معده مشخص شود، به احتمال زیاد آزمایشی به منظور تعیین وجود هلیکوباکترپیلوری انجام میشود.
پزشک باید در مورد وجود هلیکوباکترپیلوری مطمئن باشد، چون رفع این باکتری احتمالاً می تواند باعث درمان زخم معده شود.شیوه درمان زخم معده ناشی از هلیکوباکترپیلوری با روش درمان زخمهای ایجاد شده به دلیل مصرف دارو متفاوت است.از سه نوع آزمایش برای تعیین وجود هلیکوباکترپیلوری استفاده میشود که از قرار زیر است:
- آزمایشهای خون: این آزمایشها با اندازهگیری آنتی بادیهای باکتری، وجود آن را مشخص میسازند.
- آزمایش تنفسی: در این آزمایش دی اکسید کربن موجود در بازدم بیمار پس از نوشیدن مایعی خاص اندازهگیری میشود.
- آزمایشهای بافت: این آزمایشها تنها پس از انجام نمونهبرداری آندوسکوپی کاربرد دارند، چون متخصصین برای شناسایی باکتریها به نمونه بافت معده نیاز دارند.
درمان
در ابتدا به روش های درمان
زخم معده می پردازیم. زخم های با توجه به دلیل بروز آن درمان میشود تا موجب خونریزی معده نشوند. روشهای درمانی عبارتاند از:
- مصرف آنتی بیوتیک برای از بین بردن هلیکوباکترپیلوری: پزشک در صورت وجود هلیکوباکترپیلوری در دستگاه گوارش ترکیبی از آنتی بیوتیکها را برای از بین بردن این باکتری تجویز میکند. بیمار احتمالاً باید این آنتی بیوتیکها و همچنین داروهای کاهش دهنده اسید معده را به مدت دو هفته مصرف کند.
- داروهای متوقف کننده تولید اسید و تسریع کننده التیام زخم: بازدارندههای پمپ پروتون اسید معده را با متوقف ساختن عملکرد بخشهایی از سلولهای ترشح کننده اسید کاهش میدهند. این دسته شامل داروهای تجویزی و غیرتجویزیای چون امپرازول (پریلوسک)، لانسوپرازول (پریواسید)، رابپرازول (آسیفکس)، اسموپرازول (نکسیوم) و پنتوپرازول (پروتونیکس) میشود.
مصرف طولانی مدت بازدارندههای پمپ پروتون، به ویژه در مقادیر بالا، خطر شکستگی مفصل ران، مچ دست و ستون فقرات را افزایش میدهد؛ بنابراین بهتر است بیمار در مورد تأثیرگذاری مکمل کلسیم بر این اثر جانبی با پزشک مشورت کند.
- داروهای کاهش دهنده تولید اسید یا متوقف کنندههای هیستامین (H-2): با کاهش دادن میزان اسید معدهی آزاد شده در دستگاه گوارش درد ناشی از زخم معده را تسکین میدهند و روند التیام را تسریع میکنند. رانیتیدین (زانتاک)، فاموتیدین (پپسید)، سایمتیدین (تاگامت) و نیزاتیدین از متوقف کنندههای تجویزی و بدون نسخهی اسید محسوب میشوند.
- ضداسیدهای (آنتی اسیدهای) خنثی کننده اسید معده: ضد اسیدها با خنثی کردن اسید موجود در معد، درد را به سرعت تسکین میدهند. یبوست یا اسهال، بسته به مواد اصلی تشکیل دهنده دارو، از اثرهای جانبی ضداسیدها به شمار میرود. ضداسیدها علیرغم فرونشاندن علائم زخم معده معمولاً برای التیام زخم تجویز نمیشوند.
- داروهای محافظت کننده از مخاط معده و روده کوچک: پزشک در بعضی موارد داروهایی مانند عاملهای سیتوپروتکتیو را تجویز میکند که به محافظت از بافتهای پوشاننده معده و روده کوچک کمک میکنند. در این مورد داروهایی مانند سوکرالفیت و میزوپرستول را میتوان با نسخه پزشک و داروهایی مانند ساب سالیسیلات بیسموت (پپتو ـ بیسمول) را بدون نسخه از داروخانه تهیه کرد.