زخم معده چیست؟
زخم شدن مخاط معده یا روده کوچک را زخم معده گویند که از این بیماری با اصطلاح اولسر پپتیک (زخم دستگاه گوارش) نیز یاد می‌شود. این زخم‌ها در صورتی بروز می‌یابند که لایه ضخیم مخاطی حفاظت کننده از معده در برابر مایعات ترشح شده توسط غده‌های دیواره‌ی دستگاه گوارش نازک شود. خوشبختانه این مشکل به سادگی درمان می‌شود، اما چنانچه به موقع به
پزشک مراجعه نشود وخیم می‌گردد. یک بیمار از هر ده بیماری که دچار خونریزی زخم می‌شود هیچ دردی را تجربه نمی‌کند. بنابراین آگاهی از دیگر نشانه‌های خونریزی معده می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد. زخم معده معمولاً هنگام تماس یافتن با اسید معده باعث درد بیمار می‌شود. اما با شروع خونریزی زخم، خون اثر اسید معده را کاهش می‌دهد و درد معمول بیمار را ساکت می‌کند.
خونریزی معده چیست؟
زمانی که خونریزی زخم شروع می‌شود، خون اسید معده‌ی موجود در اطراف زخم را خنثی می‌کند و در نتیجه اسید خنثی شده ناحیه‌های حساس نزدیک زخم را نمی‌سوزاند. پی‌آمد این واکنش متوقف شدن احساس درد و بروز مشکلات جدی و وخیم است. ممکن است بیمار با متوقف شدن احساس درد فکر کند که زخم معده اش التیام یافته است. حال آن که شرایط در واقع رو به وخامت نهاده است. زخم تشدید شده است و خونریزی آن‌قدر شدید است که بیمار، به دلیل توضیح داده شده در بالا، هیچ دردی حس نمی‌کند.
بیمار گاهی دچار خونریزی معده بدون درد و کم‌خونی می‌شود که چون عارضه‌های گوناگون بسیاری با این دو نشانه همراه هستند، ممکن است تشخیص اشتباه صورت گیرد. همچنین گاهی بیمار به دلیل از دست دادن خون دچار سرگیجه می‌شود، اما باز هم اضطراب یا فشار روانی یا حتی کم‌خوابی را به اشتباه مسبب این سرگیجه می‌داند و ردّ پای این نشانه‌ها را در سبک زندگی خود دنبال می‌کند تا به تصور خود علت بروز مشکل را بیابد.
علت
در این بخش به بررسی علل بروز زخم و خونریزی معده می پردازیم. ابتدا به بیان علت زخم معده می پردازیم. زخم معده زمانی رخ می‌دهد که اسید دستگاه گوارش به سطح داخلی مری، معده یا روده کوچک آسیب بزند. اسید، زخم باز دردناکی را ایجاد می‌کند که ممکن است خونریزی کند. دستگاه گوارش با لایه مخاطی پوشیده می‌شود که در حالت طبیعی از اثر خورندگی اسید جلوگیری می‌کند. اما چنانچه میزان اسید افزایش یا مقدار مخاط کاهش یابد، زخم ایجاد می‌شود. از دیگر علت های زخم معده می تاون به موارد زیر اشاره کرد:
- باکتری: باکتری هلیکوباکترپیلوری معمولاً در لایه مخاطی پوشاننده و حفاظت کننده بافت‌های سطح داخلی معده و روده کوچک زندگی می‌کند. هلیکوباکترپیلوری غالباً هیچ مشکلی به وجود نمی‌آورد، اما گاهی باعث التهاب لایه داخلی معده می‌شود و به زخم شدن آن می‌انجامد. نحوه پخش شدن هلیکوباکترپیلوری مشخص نیست، اما احتمالاً از راه تماس نزدیک میان دو فرد، مانند بوسیدن، از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد. ضمناً گاهی اوقات هلیکوباکترپیلوری از راه غذا و آب منتقل می‌شود.
- مصرف مداوم بعضی از داروها: مسکن‌های تجویزی و غیرتجویزی خاص لایه‌ی مخاطی معده و روده کوچک را تحریک می‌کند و ملتهب می‌سازد. آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسین و کتوپروفن از این داروها محسوب می‌شوند. سالمندان یا بیماران مبتلا به استئوآرتریت که این مسکن‌ها را به طور مداوم مصرف می‌کنند بیش از دیگران در معرض ابتلا به زخم معده قرار دارند. از دیگر داروهای تجویزی به وجود آورنده‌ی زخم معده می‌توان به داروهایی موسوم به بیسفوسفونات (اکتونل، فوساماکس و اقلام مشابه) و مکمل‌های پتاسیم اشاره کرد که برای درمان پوکی استخوان مصرف می‌شود.
از جمله عوارض زخم معده می توان به خونریزی زخم اشاره کرد. از آنجایی که خونریزی در زخم ها معمولا رایج می باشد در ادامه به بررسی علت خونریزی معده می پردازیم. با بزرگ‌تر شدن زخم، فرسایش و خوردگی عضله‌های معده یا دیواره دوازدهه (جایی که غذا با اسید مخلوط می شود.) شروع می‌شود و در طی این فرایند تخریب، رگ‌های خونی آسیب می‌بیند و در نتیجه خونریزی معده شروع می‌شود. اگر میزان آسیب رگ‌های خونی کم باشد، جریان خون آهسته می‌شود و معمولاً خون سرانجام به طریقی وارد دستگاه گوارش می‌گردد. اما اگر رگ‌های خونی به شدت آسیب ببیند، خونریزی معده سریع و بسیار خطرناک خواهد بود.
علایم
زخم‌ها گاهی با هیچ علامتی همراه نیستند و معمولاً عارضه شدیدی مانند خونریزی معده نخستین علایم زخم معده به حساب می آید. از دیگر علایم آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد شکم رایج‌ترین علایم زخم معده است که در مورد این درد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- این درد معمولاً ناحیه میانی بالای شکم، بالای ناف و پایین قفسه سینه، را درگیر می‌کند.
- این درد سوزشی یا جانکاه است و شبیه به نیزه‌ای است که از میان بدن می‌گذرد.
- درد غالباً چند ساعت پس از صرف غذا و زمان خالی بودن معده بروز می‌یابد.
- درد شکمی که از علایم زخم معده غالباً شب هنگام و ساعات اولیه صبح تشدید می‌شود.
- درد می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت به طول بیانجامد.
- غذا خوردن، مصرف ضد اسید (آنتی اسید) یا استفراغ می‌تواند باعث تسکین درد شود.
- حالت تهوع
- استفراغ
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
زخم معده شدید خونریزی معده یا دوازدهه را به دنبال دارد.
خونریزی گاهی اوقات تنها علامت زخم معده است. این خونریزی می‌تواند سریع یا آهسته باشد، خونریزی سریع در قالب یکی از روش‌های زیر نمودار می‌شود:
- بالا آوردن خون یا مواد تیره رنگی شبیه قهوه ای که در ته فنجان می ماند: این استفراغ یک فوریت پزشکی است و بیمار باید بی‌درنگ به مراکز درمانی مراجعه کند.
- وجود خون در مدفوع یا مدفوع سیاه، قیر مانند و ظاهری چسبناک: تشخیص خونریزی معده به میزان کم غالباً دشوارتر است چون با هیچ علامت قابل توجهی همراه نیست.
- کم‌خونی: کاهش سلول‌های قرمز خون پی‌آمد معمول این خونریزی است.
- خستگی: خستگی مزمن، کاهش انرژی (بی‌حالی)، ضعف، ضربان قلب سریع (تپش قلب) و رنگ‌پریدگی (زرد شدن پوست) از علائم کم‌خونی به شمار می‌روند.
در صورت رویارو شدن با هر یک از علایم خونریزی معده (شرح داده شده در زیر) بی‌درنگ برای آغاز درمان زخم معده به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید و پزشک را در جریان تمام علائم خود قرار دهید:
- دفع مدفوع قیر مانند، سیاه و بدبو یکی از نخستین علائم آغاز خونریزی زخم معده یا زخم دوازدهه به شمار می‌رود.
- وجود خون قرمز تیره در مدفوع
- در صورت پیشرفته بودن زخم، نشانه‌های متفاوت و مکرر خونریزی بروز می‌یابد.
- استفراغ خون قرمز روشن نشان دهنده آغاز خونریزی معده است که با حالت تهوع مداوم همراه است.
- کاهش وزن ناخواسته یا غیرقابل توضیح
- درد شدید و در محل مشخص‌تر در موارد سوراخ شدن زخم، این درد در پشت بدن نیز منتشر می‌شود.
- ضعف و سرگیجه هنگام ایستادن به دلیل از دست دادن خون، بیمار به مرور زمان دچار کم‌خونی می‌شود و احساس ضعف، سرگیجه یا خستگی مداوم دارد. این حالت معمولاً نشانه خونریزی آهسته‌ای است که اقدامی برای درمان آن صورت نگرفته است.